Wszyscy wiemy, jak to jest, gdy nagle olśni. Zwierzęta również doświadczają takich momentów wglądu. Mogą się one okazać przydatne w badaniach, według Ekrema Dere.
Od pokoleń badacze zastanawiają się nad tym, jak i gdzie w mózgu kształtuje się świadomość. Profesor Ekrem Dere z Ruhr University Bochum w Niemczech proponuje nowe podejście do badania świadomego przetwarzania informacji poznawczych. Opowiada się za definiowaniem faz świadomych procesów poznawczych na podstawie obserwacji behawioralnych i krzywych uczenia się. „Uczenie się często nie jest procesem stopniowym, ale odbywa się skokowo; można powiedzieć, że ludzie i zwierzęta od czasu do czasu doświadczają nagłych epifanii” — mówi. „Prawdopodobnie tym doświadczeniom poprzedzają procesy świadome”. Dere przedstawia swoje nowe podejście, które może dotyczyć zarówno ludzi, jak i zwierząt, w czasopiśmie „Frontiers in Behavioral Neuroscience” z lipca 2024 r.
Różne poziomy świadomości
Świadomość nie jest procesem typu „wszystko albo nic”. „Istnieją różne poziomy świadomości, w zależności na przykład od tego, czy śpimy, czy piszemy e-mail” — mówi Ekrem Dere z Centrum Badań i Leczenia Zdrowia Psychicznego w Bochum, który jest również członkiem Sorbonne Université w Paryżu. „Na górnym końcu tej gradacji, że tak powiem, znajdujemy świadome przetwarzanie informacji poznawczych, które jest wymagane do poradzenia sobie ze skomplikowanym problemem”.
Aby zbadać neurobiologiczne korelaty tych procesów za pomocą metod naukowych, człowiekowi lub zwierzęciu należy przedstawić zadanie eksperymentalne, które można rozwiązać tylko za pomocą świadomego przetwarzania informacji poznawczych – kluczowe jest, aby nie istniało z góry przyjęte rozwiązanie. „W długiej historii psychologii poznawczo-behawioralnej opracowano wiele takich zadań” – mówi Dere. „Jednak główną trudnością jest to, że człowiek lub zwierzę może nie używać świadomego przetwarzania informacji poznawczych przez cały czas przetwarzania”.
Moment Eureki to znacznik czasu
Badacz sugeruje zatem wykorzystanie krzywych uczenia się, aby zawęzić fazy świadomego przetwarzania informacji w odniesieniu do ich czasu. Na tych krzywych wydajność w określonym zadaniu jest przedstawiana w czasie. „Wydajność uczenia się często nie poprawia się w sposób ciągły, ale raczej skokowo lub etapowo” — wyjaśnia Dere. To tak zwane nieciągłe uczenie się po wglądzie może służyć jako znacznik czasu. „Świadome przetwarzanie informacji poznawczych musiało mieć miejsce w tym momencie i prawdopodobnie również w sekundach poprzedzających je” — mówi psycholog. „Uzbrojeni w tę wiedzę możemy użyć metod obrazowania lub elektrofizjologicznych, aby obserwować mózg podczas świadomego przetwarzania informacji poznawczych, porównując okresy czasu bezpośrednio poprzedzające nagły wzrost uczenia się z wcześniejszymi lub późniejszymi punktami w czasie podczas przetwarzania zadania”. Umożliwiłoby to badaczom ustalenie, jakich mechanizmów mózg używał w którym regionie do świadomego przetwarzania informacji.
Ekrem Dere: Spostrzeżenia na temat świadomego przetwarzania informacji poznawczych. Hipoteza i teoria Artykuł, w: Frontiers in Behavioral Neuroscience, 2024, DOI: 10.3389/fnbeh.2024.1443161
