Dżakarta, Indonezja – Indonezyjska aktorka i reżyserka Dian Sastrowardoyo rozpoczęła karierę modelki, będąc jeszcze nastolatką, mając nadzieję, że uda jej się uzbierać wystarczająco dużo pieniędzy na studia za granicą.
Jej kariera w branży rozrywkowej nabrała rozpędu, jednak Dian nigdy nie uzyskała dyplomu zagranicznego uniwersytetu.
Ale teraz, ponad 20 lat później, dziesiątki innych Indonezyjek kontynuują naukę, a to wszystko dzięki Dian.
W wywiadzie dla Al Jazeery 42-latka powiedziała, że „musi utorować drogę” kobietom z „wiejskiej Indonezji, aby miały dostęp do wyższego wykształcenia”, zainspirowana Raden Adjeng Kartini, indonezyjskim bohaterem narodowym, który walczył o prawa kobiet ponad sto lat temu.
Od czasu rozpoczęcia inicjatywy Dian w 2015 r. przez jej imiennika przeszło ponad 30 kobiet. Niektóre z nich pracowały jako menedżerki startupów i asystentki prawne, inne zaś uzyskały dyplomy z informatyki i medycyny weterynaryjnej.
Dian współpracuje również z Znakowanielokalnej organizacji non-profit, która oferuje bezpłatne lekcje programowania i programy dla setek Indonezyjek.
„Jeśli chcesz inwestować w edukację, jednym z kluczowych obszarów, w które warto inwestować, są kobiety, ponieważ matki są zasadniczo pierwszymi nauczycielkami w życiu człowieka. Jeśli inwestujesz w kobiety, inwestujesz również w ich dzieci i wnuki” – powiedziała.
„Otwieramy horyzonty tym dziewczętom i wiele z nich już odniosło sukces”.
Dziewczyna z papierosem
Z ponad 9,2 miliona obserwujących na InstagramieDian jest jednym z najbardziej cenionych aktorów Indonezji.
Jest również twarzą serialu Netflixa „Gadis Kretek” („Dziewczyna z papierosem”), dramatu kostiumowego opartego na powieści z 2012 r., będącego epicką i tragiczną historią miłosną, której tło stanowią wydarzenia z lat 60. XX wieku w indonezyjskim przemyśle tytoniowym.
Popularne w Indonezji papierosy goździkowe, znane lokalnie jako kretek, są wytwarzane z tytoniu, goździków i innych składników. Narodowy Instytut Raka w Stanach Zjednoczonych ostrzega, że kretek „zawiera nikotynę i wiele rakotwórczych substancji chemicznych”.
Dian wciela się w postać Dasiyah – głównej bohaterki i kobiety w branży zdominowanej przez mężczyzn – eksperymentującej, by stworzyć najlepsze receptury rodzinnych papierosów goździkowych, jednocześnie zmagając się z patriarchalnym społeczeństwem.
Feby Indirani, autorka 10 książek beletrystycznych i literatury faktu, której dzieła są obecnie adaptowane przez indonezyjską firmę produkcyjną, powiedziała: „Coraz więcej filmowców i twórców przejmuje się sprawami kobiet i grup mniejszościowych”, ale wyzwaniem jest to, jak najlepiej przedstawić i zobrazować te problemy.
“Dla mnie, [Cigarette Girl] jest bardzo atrakcyjna. I oczywiście jest w niej historia kobiety. Ironią jest to, że jest to historia z przeszłości, ale nawet teraz wciąż znamy takie historie”, powiedziała Al Jazeerze.
„Jak trudno jest kobietom wyróżnić się w branżach uważanych za bardzo męskie. W tym przypadku jest to przemysł papierosów goździkowych z jego dyskryminacją” – dodała. „Jestem bardzo zadowolona z obecności takiej historii”.
Przygotowując się do roli, Dian przestała uprawiać sporty, takie jak tenis i przez jakiś czas nie spotykała się ze swoimi zwykłymi przyjaciółmi, „aby po prostu wejść w rytm i wejść w świat Dasiyah, bo jest typem samotniczki”.
„Ona naprawdę lubi być sama i ze wszystkimi swoimi drobiazgami i, wiesz, wszystkimi tymi aromatami w swoim laboratorium. I myślę, że trzeba być w stanie wiedzieć, jak dobrze jest być samemu, aby przedstawić tę przyjemność” – powiedziała Dian.
„Jestem bardzo towarzyską osobą i naprawdę musiałam zmienić swoją osobowość o 180 stopni, żeby to zrobić”.
Po premierze w listopadzie ubiegłego roku Cigarette Girl znalazło się na światowej liście 10 najlepszych treści w językach innych niż angielski, notując 1,6 miliona wyświetleń w ciągu tygodnia.
Dian powiedziała, że jest to „bardzo lokalna historia” mająca „wiele wartości kulturowych”, biorąc pod uwagę znaczenie papierosów goździkowych w społeczeństwie indonezyjskim.
„Jest tu coś bardzo uniwersalnego, czyli historia miłosna. Ale fascynuje mnie tak bardzo, że coś bardzo lokalnego staje się czymś, co przekracza granice” – powiedziała, odnosząc się do Soeraji, obiektu westchnień Dasiyah.
Od gwiazdy okładki do absolwenta filozofii
Dian jest znana w Indonezji od końca lat 90. W 1996 r. wygrała konkurs na okładkę magazynu GADIS dla nastolatek, a następnie w 2002 r. odniosła przełom w karierze aktorskiej w hicie dramatycznym Ada Apa Dengan Cinta? (Co słychać w miłości?), a także w innych tytułach.
Mimo że jej kariera aktorska nabrała rozpędu, Dian znalazła czas na zdobycie dyplomu z filozofii na Universitas Indonesia, a także na zdobycie tytułu magistra w zakresie zarządzania.
Jej praca licencjacka skupiała się na przemyśle kosmetycznym z perspektywy społeczno-filozoficznej.
„Definicja piękna jest zawsze płynna – i my również możemy ją definiować” – powiedziała Dian. „Więc nie będziemy mieć tylko jednego ideału piękna, takiego jak bycie szczupłym, wysokim, o jasnej karnacji… to jest względne. Nie może być tylko jednej definicji”.
Według niej media społecznościowe nie tylko zwiększyły świadomość społeczeństwa na temat standardów piękna, ale także ukształtowały jego poglądy.
„Jest też wielu influencerów, którzy, jak się wydaje, stawiają sobie zbyt wysokie wymagania co do piękna, dlatego doskonale znają się na filtrach i edycji” – powiedziała Dian.
„Więc ich widzowie, czyli publiczność, która jest w rzeczywistości o wiele bardziej zróżnicowana, czują, że nie pasują do definicji tego, co jest uważane za dobre”.
Dian, matka małego syna i córki, jest jednak zaniepokojona toksyczną męskością i jej wpływem na młodych ludzi.
Według TikToka, w czerwcu ubiegłego roku około 125 milionów ludzi w Indonezji korzystało z aplikacji co miesiąc. Archipelag jest jednym z największych rynków TikToka na świecie.
„To tak, jakbyśmy obserwowali trend, który chce powrócić do swojego sposobu myślenia, do degradacji. To jak powrót do czasów średniowiecza, jak regres do ery mizoginicznej” – powiedziała.
„Zawsze będzie istniało to przyciąganie i odpychanie” – dodała. „Jako matka dzieci wchodzących w okres dojrzewania, zawsze muszę nimi kierować, ponieważ są narażone na oba trendy. Są narażone na poglądy, które są o wiele bardziej wyzwalające, o wiele bardziej oparte na równości, ale są również narażone na nowy mizoginistyczny trend, który istnieje”.
Przyszłe ambicje
Dzięki sukcesowi Cigarette Girl Dian ma nadzieję, że indonezyjski przemysł filmowy i telewizyjny będzie mógł rozwijać więcej wysokiej jakości projektów, aby „podnieść [the country’s] „imię jeszcze wyższe”.
„Jesteśmy w pewien sposób zaprogramowani na bardzo hollywoodzkie nastawienie, ponieważ większość tego, co oglądamy, to filmy hollywoodzkie. Więc musimy to przełamać. Musimy zdyscyplinować się nie tylko do oglądania filmów hollywoodzkich, ale także do oglądania filmów spoza głównego nurtu. Abyśmy mogli zacząć rozwijać własną kreatywność”, powiedziała.
„Jeśli chcemy konkurować w dziedzinie kreatywności i eksploracji artystycznej, to właśnie tam możemy zabłysnąć”.
Hikmat Darmawan, badacz filmowy i dyrektor kreatywny firmy produkcyjnej Imaginarium Pictures z siedzibą w Dżakarcie, powiedział, że seriale Cigarette Girl i Nightmares and Daydreams indonezyjskiego reżysera Joko Anwara z 2024 roku dostępne na platformie Netflix pokazują, jak rozwija się kinematografia w kraju.
„To współczesne porównanie tych dwóch ścieżek: [work] co wynika z idei „opowiadania o narodzie” i [work] który już się tym zbytnio nie przejmuje, ale chce stworzyć swój własny świat, rozrywkę, która dystansuje się od rzeczywistości. Obie są prawowitymi częściami indonezyjskiego kina”, powiedział Al Jazeerze.
„Obecne pokolenie, z perspektywy technicznej i estetycznej, jest najlepsze dla filmów indonezyjskich, co jest wspierane przez korzystniejszą sytuację w branży”.
W tym roku Dian produkuje dwa filmy studyjne i jeden komercyjny na temat „relacji między matkami i ich dziećmi – i tego, jakie są jako matki”.
Zamierza również pozostać aktywną aktorką i producentką, powrócić do pisania i reżyserii, tworzyć więcej krótkich filmów, „i mam nadzieję, że zbierze odwagę, aby napisać i wyreżyserować mój pierwszy film fabularny. Chcę być jak Greta Gerwig, Greta Gerwig z Indonezji”.
Dian uważa, że krajowy przemysł filmowy musi się bardziej postarać, a kobiety muszą odegrać w tym rolę.
„Potrzebujemy więcej kobiet opowiadaczek historii, pisarek, reżyserek, producentek – i opowiadających historie z kobiecej perspektywy” – powiedziała.
